W czasach w których żyjemy książka jest czymś powszechnie dostępnym. Większość z nas ma w swych domach mniejsze lub większe biblioteczki. Czymś oczywistym są także biblioteki publiczne. Jednak jeszcze 200 lat temu książki były dobrem do którego dostęp mieli jedynie nieliczni. Aby przyjrzeć się początkom bibliotek w naszej okolicy trzeba przenieść się właśnie do przełomu XVIII i XIX wieku.
Wtedy to powstał księgozbiór pułkownika Stefana Kosseckiego w Sieroszewicach. Zbiór ten liczący ponad 2 tysiące tomów zawierał zarówno starodruki jak i książki pochodzące z epoki w której go tworzono. Zbiory te dzieliły na pięć działów: teologię, filozofię, historię z geografią, prawo oraz dział zawierający rozmaitości. W ramach tych działów wprowadzono dodatkowo podział na polonika i druki obce. Poza zbiorami książkowymi kolekcja Stefana Kosseckiego zawierała również zbiór kartografii. Księgozbiór ten zakupiony został później przez Jana Działyńskiego właściciela Biblioteki Kórnickiej. W okresie międzywojennym część zbiorów tych trafiła do bibliotek uniwersyteckich w Krakowie oraz w Poznaniu a także do Biblioteki Narodowej w Warszawie.
Około roku 1835 ziemianin z Lewkowa, znany polityk i społecznik, uczestnik Powstania Listopadowego i współzałożyciel ostrowskiego Gimnazjum Wojciech Lipski dał podwaliny zbiorom które mogą uchodzić za prapoczątki Biblioteki Publicznej w Ostrowie.
Biblioteka w Lewkowie podzielona była na działy naukowe, takie jak prawo, historia, literatura, polityka i rolnictwo. Dział prawniczy obejmował zbiory praw polskich od XVII do XIX wieku. Dział historyczny zawierał rozprawy ważniejszych historyków polskich XVIII i XIX wieku. Licznie reprezentowane były publikacje dotyczące historii Polski pod koniec XVIII wieku, emigracji polskiej oraz powstań polskich, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń Wiosny Ludów (1848 r.) na terenie Wielkopolski. W dziale historycznym zgromadzone były także pozycje autorów francuskich poświęcone głównie epoce francuskiej rewolucji oraz panowaniu cesarza Napoleona I.
Dział poświęcony polityce zawierał głównie publikacje poświęcone kwestiom polskim. Dział literatury obejmował zarówno dzieła najwybitniejszych pisarzy polskich od XVI do XIX wieku, jak i pozycje z literatury francuskiej i niemieckiej. Ponadto licznie reprezentowane były polskie XVIII i XIX- wieczne przekłady klasyków literatury antycznej. Wojciech Lipski zgromadził w księgozbiorze swym także bogaty zbiór programów Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Ostrowie, którego był (w roku 1845) jednym z założycieli. Dział rolniczy natomiast zawierał pozycje dotyczące hodowli zwierząt i uprawy roślin, ogrodnictwa, budownictwa wiejskiego, weterynarii, zwalczania insektów i chorób zwierzęcych.
Księgozbiór w Lewkowie rozbudowany został i usystematyzowany przez Józefa Lipskiego, syna Wojciecha. Prace te kontynuował także Jan Lipski, prawnuk Wojciecha który w okresie międzywojennym XX wieku wzbogacił bibliotekę o szereg dzieł historycznych autorów sobie współczesnych. Żona Jana Lipskiego natomiast wzbogaciła zbiór lewkowski o wiele tomów beletrystyki polskiej, francuskiej, angielskiej i niemieckiej. W przededniu wybuchu II wojny światowej księgozbiór w Lewkowie przekraczał 10 tysięcy tomów. Zbiory te uległy niestety podczas wojny oraz w okresie bezpośrednio po nim następującym w dużym stopniu rozproszeniu.
Obok biblioteki pałac w Lewkowie był także siedzibą archiwum rodzinnego Lipskich. Zawierało ono poza dokumentami dotyczącymi spraw majątkowych także wiele innych o znaczeniu historycznym. Szczególnie cenne były tam rękopisy dotyczące powstania wielkopolskiego w r. 1848 na terenie ówczesnego powiatu odolanowskiego. Archiwum Lipskich w Lewkowie zawierało także wiele innych manuskryptów o treści historycznej, politycznej, teologicznej i literackiej. Obecnie część zbiorów dawnego Archiwum Lipskich znajduje się w pałacu Lewkowie, część w Archiwum Państwowym w Poznaniu, a część, co szczególnie przykre, zniszczona została w roku 1950 w wyniku wywiezienia na makulaturę w ramach tzw. „czynu społecznego”.
Druga połowa wieku XIX to już czasy kiedy książki staną się dostępne szerszym grupom społecznym, a to za sprawą czytelni przykościelnych, bibliotek czytelni ludowych oraz dzięki bibliotekom szkolnym. W tym czasie biblioteczkę przeznaczoną dla czeladzi katolickiej zorganizował znany działacz społeczny, ostrowski proboszcz ksiądz Julian Echaust. W roku 1880 powstała natomiast w naszym mieście Biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych.
Zarówno Królewskie Katolickie Gimnazjum w Ostrowie jak i później Miejska Wyższa Szkoła Żeńska posiadały dobrze jak na owe czasy wyposażone biblioteki, co ciekawe dzielące się na osobne działy dla nauczycieli oraz dla uczniów. W bibliotekach dzisiejszych liceów ostrowskich (pierwszego i drugiego) zachowały się jeszcze nieliczne egzemplarze książek ze wspomnianych księgozbiorów szkolnych.
Przełomowym jednak momentem dla ostrowskiego czytelnictwa był rok 1907, kiedy to za sprawą miejscowego wikariusza księdza Arkadiusza Lisieckiego (późniejszego biskupa katowickiego) oraz księgarza, wydawcy i redaktora w jednej osobie Stefana Rowińskiego powstała w Ostrowie Biblioteka Zjednoczonych Towarzystw Polskich.
Postać Stefana Rowińskiego, dzisiejszego patrona Biblioteki Publicznej zasługuje na chwilę uwagi. Już jako uczeń ostrowskiego gimnazjum sprowadzał on z Galicji książki i druki zabronione przez pruska cenzurę, za co też w roku 1900 relegowany został karnie ze szkoły w trakcie zdawania matury oraz aresztowany. Po uwolnieniu wyjechał Rowiński do Krakowa, gdzie wyuczył się zawodu księgarza, a później w Lipsku w Saksonii przyswoił sobie umiejętności introligatora. Po powrocie do Ostrowa prowadził księgarnię i rozpoczął wydawać „Gazetę Ostrowską”. Księgarnię Rowińskiego odwiedzali szczególnie licznie gimnazjaliści, którzy zaopatrywali się w niej w polskie książki z których czerpali wiedzę w ówczesnej pruskiej szkole zabronioną. Powołanie wraz z księdzem Lisieckim zjednoczonej biblioteki, posiadającej regulamin oraz oferującej czytelnikom duży wybór polskich książek i czasopism miało ogromny wpływ na umocnienie się polskiej świadomości narodowej na ternie Ostrowa, ale także jego okolic, do których Stefan Rowiński docierał tzw. bibliobusem, wozem konnym z szafką o pojemności 100 książek które dostarczał mieszkańcom okolicznych wiosek.
Jako ciekawostkę przytoczyć można fakt, iż honorowe świadectwo maturalne wręczył Stefanowi Rowińskiemu w roku 1920 pierwszy polski dyrektor Gimnazjum Jan Friedberg, współautor bardzo popularnego w okresie międzywojennym podręcznika do nauki historii Polski.
Biblioteka stworzona przez Rowińskiego aż do roku 1932 a więc już w okresie Polski niepodległej mieściła się w Domu Katolickim przy ostrowskiej Farze. Później przeniesiona została do budynku przy ulicy Kościelnej 11. Do wybuchu II wojny światowej prezesem zarządu biblioteki był jej założyciel Stefan Rowiński. Z księgozbioru biblioteki korzystali zarówno mieszkańcy miasta jak i powiatu ostrowskiego.
Po wkroczeniu do Ostrowa Niemców we wrześniu 1939 roku biblioteka została przez nich zlikwidowana a większość zbiorów zniszczona. Po wojnie decyzją ówczesnych władz w roku 1949 otwarto miejską Bibliotekę Publiczną która przez kilkadziesiąt lat mieściła się w budynku dawnej strzelnicy miejskiej przy ulicy Raszkowskiej. W roku 2001 zbiory biblioteczne przeniesiono do nowoczesnego gmachu usytuowanego w bezpośrednim sąsiedztwie starego budynku.
Rzeczą cenną i wartą wspomnienia jest fakt, iż obecnie Biblioteka Publiczna im. Stefana Rowińskiego nie tylko udostępnia czytelnikom swój bogaty, bo obejmujący łącznie z filiami ogółem ponad 150 tysięcy tomów księgozbiór, ale także śladem swego wybitnego patrona prowadzi od kilku już lat także działalność wydawniczą promując na rynku księgarskim książki poświęcone historii Ostrowa i naszego regionu Południowej Wielkopolski.
Na koniec tego wystąpienia chciałbym pozwolić sobie na osobistą refleksję dotycząca ostrowskich książek. Przed kilku laty podczas pobytu w Niemczech w niewielkim miasteczku na Łużycach w miejscowym antykwariacie znalazłem skromnych rozmiarów książeczkę. Wydrukowała ją w roku 1873 ostrowska drukarnia Theodora Hoffmanna. Książeczka ta to program gimnazjalny zawierający unikatową dziś rozprawę prof. Ferdynanda Martena zatytułowaną „Flora Ostroviensis”, w której autor opisał ponad 800 gatunków roślin występujących kiedyś w Ostrowie i najbliższej okolicy. Mawiali starożytni Rzymianie: Habent sua fata libelli – książki mają swoje losy. Chciałbym przekazać teraz książeczkę tą na ręce pana dyrektora Grabowskiego z myślą, iż los jej się wypełnił i po wielu latach powróciła do Ostrowa.
Jarosław Biernaczyk